MALZEME TEMİNİ ve YAPIM
Ana kiriş(Çile)malzemesi :Dacron B-50 Bow String
Tonç Halkası Malzemesi:Polyester esaslı Ayakkabı Sanayinde kullanılan taban dikiş ipliği(Bobin olarak satılır)
Yapıştırıcı:Kauçuk esaslı yapıştırıcı.Ben daha sulu olduğu için Pattex marka yapıştırıcı kullandım.Daha koyu olan emsallerinden daha derine işliyor.
Ayrıca,onsuz kiriş yapamayacağımız için kiriş yapım tezgahımızı temin etmeyi unutmuyoruz.
 |
| Tonç Halkası Sarımı |
İlk olarak resimde görüldüğü gibi Kiriş yapım tezgahımızın ayaklarını tonç halkası uzunluğu+tonç düğümü ve düğümü kuvvetle çekebileceğimiz bir miktar pay kadar açarak ayarlıyoruz.Bunu herhangi bir iple prova yaparak bize lazım olan uzunluğu tespit etmek bize avantaj sağlayacaktır.Benim ihtiyacım olan aralık 27cm idi ve resimdeki tezgah ayakları aralığıda 27cm.dir.
Daha sonra ise,yay gücümüze göre tonç halkasından geçen ip sayısını ayarlayacağız.Daha evvelki yazımda belirttiğim gibi tur sayısındaki artış aynı zamanda tonç kolları arasındaki açıklığıda açacaktır ve bu açıklık fazla olursa yay başları için iyi değildir,kararında olmalıdır.
Ünsal Yücel'in Türk Okçuluğu ve Telhis'te ''tonç açıklığı yay başındaki tonç kertiği ile kasan sonu uzunluğu kadar olmalı ,tonç düğümü kasan sonu üzerinde durmalıdır.Açıklık fazla olursa toncun kirişten kurtulması,az bırakılırsa rahat hareket etmemesi gibi sakıncalar doğurur.Tonç düğümü ustalık ister.''denmiştir.
Ben tek bir tonç halkası kolundan 10 ip(tel) geçirmeyi hedeflediğimden 5tur ip sardım;bu da 5tur x 2tel=10 tel yapar.Yani sarımın bir tarafındaki 5 tur ip burma işlemiyle diğer taraftaki 5tur iple birleşince toplamda 10 ip(tel) olmuş olur.(Burada batı tarzı kirişe göre tek bir tonç halkası kolunda 3 tel,toplamda 6 tel kuvvet kazancı var)
Sarım sonlarına düğüm attıktan sonra,diğer tarafada renkli(kırmızı) bir iple(resimde görüldüğü gibi)sarımları sabitledim.Bu bana tonç düğümü atarken tonç halka iplerinin düzgün durmasını ve düğümün düzenini sağlayacaktır.
Şimdi sıra tonç halkası üzerinde halkayı oluşturacak bölgenin işaretlenmesi,yapıştırıcı sürülmesi ve burulmasına gelmiştir.Benim yayın tonç halkası uzunluğu 6,5cm.olduğu için sargıyı ortalayarak 6,5 x 2=13cm lik bir işaretleme yaptım ve bu bölge sınırları içerisine,dışarı taşmayacak şekilde Yapıştırıcıyı(Pattex) bir fırça yardımıyla iplere iyice nüfus edecek şekilde yedirerek sürdüm.Yapıştırıcıyı bu bölgenin dışına taşırmamamın sebebi tonç düğümünü atarken düğüm için gerekli kıvraklığa sahip olmak içindir.
Ünsal Yücel'in Türk Okçuluğu ve Telhis'te ''tonç açıklığı yay başındaki tonç kertiği ile kasan sonu uzunluğu kadar olmalı ,tonç düğümü kasan sonu üzerinde durmalıdır.Açıklık fazla olursa toncun kirişten kurtulması,az bırakılırsa rahat hareket etmemesi gibi sakıncalar doğurur.Tonç düğümü ustalık ister.''denmiştir.
Ben tek bir tonç halkası kolundan 10 ip(tel) geçirmeyi hedeflediğimden 5tur ip sardım;bu da 5tur x 2tel=10 tel yapar.Yani sarımın bir tarafındaki 5 tur ip burma işlemiyle diğer taraftaki 5tur iple birleşince toplamda 10 ip(tel) olmuş olur.(Burada batı tarzı kirişe göre tek bir tonç halkası kolunda 3 tel,toplamda 6 tel kuvvet kazancı var)
Sarım sonlarına düğüm attıktan sonra,diğer tarafada renkli(kırmızı) bir iple(resimde görüldüğü gibi)sarımları sabitledim.Bu bana tonç düğümü atarken tonç halka iplerinin düzgün durmasını ve düğümün düzenini sağlayacaktır.
 |
| Tonç Halkası Sargısında İşaretleme ve Burma İşlemleri |
Şimdi sıra tonç halkası üzerinde halkayı oluşturacak bölgenin işaretlenmesi,yapıştırıcı sürülmesi ve burulmasına gelmiştir.Benim yayın tonç halkası uzunluğu 6,5cm.olduğu için sargıyı ortalayarak 6,5 x 2=13cm lik bir işaretleme yaptım ve bu bölge sınırları içerisine,dışarı taşmayacak şekilde Yapıştırıcıyı(Pattex) bir fırça yardımıyla iplere iyice nüfus edecek şekilde yedirerek sürdüm.Yapıştırıcıyı bu bölgenin dışına taşırmamamın sebebi tonç düğümünü atarken düğüm için gerekli kıvraklığa sahip olmak içindir.
Yeri gelmişken,
gene Ünsal Yücel'in kitabında ve Telhiste tonç halkası için 'Kangal' haline getirilmesinden ve ihtiyaca göre kullanıldığından bahseder.Bende önce tonç halaksını kangal haline getirdim ve ihtiyacım kadar kestim.Fakat sıra düğümü atmaya gelince sert bir kayaya tosladığımı anladım.Yapıştırıcıyla sertleşmiş,burulmuş olan bu kalınca ipe düzgün düğüm attırmak ve istediğimi elde etmek bir hayalden öteye geçemedi.O zaman düğüm bölgesi kıvrak olmalı diye düşündüm ve kaynak kitaplarda düğüm sırasında sargı tellerinin teker teker,tel tel çekilmesinden bahsetmektedir.
O zaman,kangaldan ihtiyaca göre kesilen tonç halkasının düğüm bölgesinin tel tel ayırılıp temizlendiği kanaatine vardım.Geçmişte tonç kangallarının aynı zamanda kıvamı iyi düşürülmüş sade 'balık tutkalı'ndan da yapıldığını düşünürsek,iyice kurumuş bir burma ipe küçük bir düğüm atamayız sanırım.Atılsa bile ortaya çıkan, çok kaba ve düğüm bölgelerinde ipler yapıştırıcıdan kurtulmuş,patlamış düzensiz bir 'hilkat garibesi'dir.Ben bu durumu yaşadım,inkar edemem doğrusu :)
O zaman,kangaldan ihtiyaca göre kesilen tonç halkasının düğüm bölgesinin tel tel ayırılıp temizlendiği kanaatine vardım.Geçmişte tonç kangallarının aynı zamanda kıvamı iyi düşürülmüş sade 'balık tutkalı'ndan da yapıldığını düşünürsek,iyice kurumuş bir burma ipe küçük bir düğüm atamayız sanırım.Atılsa bile ortaya çıkan, çok kaba ve düğüm bölgelerinde ipler yapıştırıcıdan kurtulmuş,patlamış düzensiz bir 'hilkat garibesi'dir.Ben bu durumu yaşadım,inkar edemem doğrusu :)
 |
| Tonç Halkasının Burma İşleminden sonra Kurutulması |
İşlemlerimize kaldığımız yerden devam edersek,yapıştırıcının kurumasına mahal vermeden resimdeki gibi tek tarafını çıkarttığımız tonç halkasına bir çubuk geçirerek burmamız gerekiyor.Burmamızın sebebi sarımın bütünlüğünün yapıştırıcı desteği ile korunmasıdır.Az burgu kullanım sırasında sarımın açılması demektir.Ben bu burguyu deneme-yanılmalara dayanarak 18 tur olarak belirledim ve burdum.Bu burma işlemiyle beraber bir miktar yapıştırıcı dışarı taşar.Bunu bir bez yardımı ile sıvazlayarak fazlalığı alalım.Her iki halkayıda sırasıyla burduktan sonra tekrar tezgahtaki yerlerine takarak ve birazda gererek 1 gece bir kenarda kurumaya ve sertleşmeye bırakalım.Kuruma işleminden sonra ise kullanıma hazır olacak şekilde çile tezgahı ayağı etrafında 'U' şeklinde bükerek ve sabitleyerek bu formda kalmasını sağladım.Aşağıdaki resimlerde tonç halkasının duruşundan da bunu görebilirsiniz.Bu bize düğüm atımı sırasında kolaylık sağlar.
ANA KİRİŞ-ÇİLE YAPIMI ve TONÇ DÜĞÜMÜ
Çile malzemesi olarak Dacron(Brownell B50 Bow String) ipimizi yayımızın libresine göre,üretici firmanın tavsiyesine göre ip sayımızı belirleyeceğiz.Ben 50-55 Libelik yaylara göre 14 Tel seçeneğini kullanarak yayıma göre belirlediğim(elinizdeki eski kirişe göre bu uzunluğu belirleyebilirsiniz) aralıkta tezgah ayaklarını açarak 7tur Dacron sardım.7 tur tel x 2=14 tel yapar ve tel uçlarını resimde görüldüğü gibi dacron ipi ziyan etmemek amacıyla başka bi iple bağladıktan sonra diğer tezgah ayağına sabitleriz.
 |
| Ana Kiriş Sargı Uçlarının Sabitlenmesi |
Bundan sonra yapmamız gereken sarım uçlarının iple sarılarak sabitlenmesidir.Ben burada sarım boyunu 7-8cm olarak yapmaktayım.
 |
| Ana Kiriş Uçlarının Sarımla Sabitlenmesi |
Her iki tarafıda bu şekilde hallettikten sonra ana kirişi tezgahımızdan çıkarabiliriz.Sıra Tonç halkasının yerleştirilmesi ve düğüme gelmiştir.Çeşitli denemelerimden sonra,aynı düğümü gerçekleştiren daha pratik ve kafa karıştırmayan bir düğüm atma tarzı geliştirdim.Umarım hoşunuza gider.Resimlere bakarak işlemi tamamlayabilirsiniz.
 |
| Tonç Düğümü Atımında 1.Adım |
 |
| Tonç Düğümü Atımında 2.Adım,Tonç Halkasını Sola Devirin |
 |
| 2.Adımdan sonraki Durum |
 |
| Altta Kalan Ucu Yukarı Çıkarın |
 |
| Kırmızı İşaretli Ucu Ana Kiriş(Sarı) Halkası İçinden Geçirin |
 |
| Her iki Uçtan Çekerek Düğümü Tamamlayın |
Bundan sonra ise düğüm aralığını kontrol ve biraz daha sıkılaştırma amacıyla çile tezgahına yerleştirip resimdeki gibi düğümü sıkarsınız.Tonç halkalarının eşitliğinden emin olduktan sonrada en son olarakta tonç düğümlü kirişinizi yayınıza takarak tam anlamıyla düğümü sıkılarsınız.
 |
| Tonç Düğümü Kontrol ve Sıkılaştırma |
TONÇ DÜĞÜMÜNÜN SABİTLENMESİ
Umarım açıklamalarım yeterince açık ve nettir.Dileğim bütün Türk yaylarımızda batı tarzı kirişler yerine Gelişmiş Tonç düğümlü kirişlerin kullanılmasıdır.
Kaynak kitaplara göre ve anladığım kadarıyla atılan bu tonç düğümlerini yapıştırıcıyla sabitlememişler.Sadece uçları düğüm üzerine yatırarak tekrar bağlamışlar.Toncun kesilen uçları açılmasın diye sadece uçlarına biraz tutkal sürüp sıcak dağlama ile dağlamışlar.Sanırım amaç tonç halkalarını gerektiğinde değiştirmek yada onarmak amacıyla rahatça sökebilmekti.(Onarılabilme özelliği)
Bense attığım tonç düğümlerini,uzun sürede kuruyan 'epoxy' yapıştırıcı ile yapıştırmaktayım.Uzun süreli olmasındaki maksat,daha geç kuruyarak daha derinlere nüfus etmesini sağlamak.Çabuk kuruyan Epoxy'ler fazla derine nüfus etmemektedir.Defalarca tonç halkalarını sökme girişimlerim oldu ve hiç birinde epoxy yapıştırıcının ana kirişe kadar işlememesi ve mumlu olması sebebiyle bir problem yaşamadım ve rahatça sökerek yeniliyebildim.Tabiki bu sizin tercihinize kalmış bir şey,isterseniz sadece sabitleme işlemini bağlayarakta yapabilirsiniz.Benim uyguladığım yapıştırma işleminde aşağıdaki yöntemi kullanmaktayım.
 |
| Tonç Düğümünün Yapıştırılması |
Umarım açıklamalarım yeterince açık ve nettir.Dileğim bütün Türk yaylarımızda batı tarzı kirişler yerine Gelişmiş Tonç düğümlü kirişlerin kullanılmasıdır.
Sevgi ve saygılarımla,
Mehmet Gölhan
